Wet kwaliteitsborging voor het bouwen (Wkb)

Vanaf 1 januari 2024 geldt naast de Omgevingswet ook de nieuwe Wet kwaliteitsborging voor het bouwen (Wkb). Het doel van de Wkb is het verbeteren van de bouwkwaliteit. Ook is er meer controle tijdens de bouw.  

Met de Wkb verandert de manier waarop de gemeente bouwactiviteiten behandelt en toetst. Nu controleert de gemeente vooraf of een bouwplan aan de regels voldoet. Na invoering van de Wkb wordt dit gedaan door een onafhankelijke partij. Dit noemen we een kwaliteitsborger. De kwaliteitsborger kijkt mee van het plan tot de oplevering en controleert alle technische regels en kwaliteitseisen, precies op het moment dat het nodig is. 

Door tijdens het hele bouwproces te controleren, ontstaan er minder fouten. Minder fouten betekent ook minder kosten voor herstelwerk. En gaat er toch iets mis? Onder de Wkb zijn aannemers langer verantwoordelijk voor hun eigen fouten en de gebreken die daaruit volgen. Denk aan brandonveilige constructies, te weinig isolatie of slecht werkende ventilatie. Ook als u deze fouten of gebreken pas na de oplevering ontdekt. Als opdrachtgever loopt u dus minder risico. 

Wat verandert er?

Of uw bouwplan werd goedgekeurd, hing eerst niet alleen af van wát u ging bouwen maar ook van wáár u ging bouwen. Oftewel: van technische eisen én omgevingseisen. Onder de nieuwe Omgevingswet en de Wet kwaliteitsborging voor het bouwen (Wkb) zijn dit twee aparte activiteiten. Bouwen bestaat voortaan uit een technisch deel en een ruimtelijk deel. Deze scheiding noemen we 'de knip'. Voor het technische deel schakelt u een kwaliteitsborger in.  

De vergunning voor het ruimtelijke deel gaat over de vraag of u op een bepaalde plek mag bouwen. Dat is vastgelegd in het gemeentelijke omgevingsplan. Bouwplannen moeten getoetst worden aan het omgevingsplan. De gemeente blijft dit zelf controleren.  

De vergunning voor het technische deel gaat over de vraag of uw bouwwerk voldoet aan de technische regels en kwaliteitseisen. Hierbij moet u denken aan de brandveiligheid, of goede ventilatie. Eerder controleerde de gemeente of bouwwerken voldoen aan de bouwtechnische voorschriften.  

Na invoering van deze nieuwe wet verschuift deze taak naar zogenoemde kwaliteitsborgers. Dit zijn onafhankelijke, gecertificeerde bouwkundig experts. Het is dus niet de bedoeling dat u iemand inzet die een rol speelt bij het bouwproject. De kwaliteitsborger kijkt mee van het plan tot de oplevering en controleert alle technische regels en kwaliteitseisen, precies op het moment dat het nodig is. Het inschakelen van een kwaliteitsborger brengt kosten met zich mee. Via het Register Kwaliteitsborging vindt u een overzicht van kwaliteitsborgers. Opdrachtgevers of aannemers van bouwprojecten huren de kwaliteitsborger vaak zelf in. 

In de praktijk betekent de knip dat u per 1 januari 2024 minder vaak een vergunning voor het technische deel nodig heeft. Wel kan het zijn dat er een omgevingsvergunning voor een omgevingsplanactiviteit (het ruimtelijke deel) nodig is en u een kwaliteitsborger moet inschakelen. Om hier zeker van te zijn doet u een vergunningscheck in het Omgevingsloket. Het stappenplan op onze website geeft ook meer informatie. 

Invoering in stappen

De Wkb geldt niet direct voor alle gebouwen, maar gaat in fases in. De wet noemt dit ‘gevolgklassen'. Gevolgklassen hebben te maken met de gevolgen van bouwfouten voor gebruikers of bewoners. Want bouwen brengt risico’s met zich mee. Denk aan brand, of het instorten van een deel van een gebouw. Hoe groter de gevolgen als er iets misgaat, hoe zwaarder de eisen aan de bouw zijn. Deze eisen zijn gekoppeld aan drie verschillende gevolgklassen. 

Gevolgklasse 1 zijn gebouwen met beperkt risico. Gaat er iets mis met de bouw, dan zijn de gevolgen voor de bewoner of gebruiker in verhouding minder groot dan bij bijvoorbeeld een ziekenhuis. In het Besluit bouwwerken leefomgeving is beschreven in welke gevallen nieuwbouw van bouwwerken onder gevolgklasse 1 valt.  

De wet geldt eerst voor nieuwbouw in gevolgklasse 1. Bijvoorbeeld voor het bouwen van: 

  • een (vrijstaande) woning; 

  • een fiets- of voetgangersbrug; 

  • een recreatiewoning; 

  • of een bedrijfshal met maximaal twee verdiepingen. 

Hierop zijn er uitzonderingen, zoals monumenten en bedrijfspanden voor meer dan 150 personen. Bij nieuwbouw in gevolgklasse 1 schakelt u dus per 1 januari 2024 een kwaliteitsborger in. 

Vanaf januari 2025 geldt de Wkb volgens planning óók voor verbouwingen van gebouwen in gevolgklasse 1. U schakelt als initiatiefnemer bij verbouwingen in gevolgklasse 1 dus op z'n vroegst vanaf 1 januari 2025 een kwaliteitsborger in. Medio 2024 zal een debat worden gevoerd over de de Wkb. Bij een positieve invoeringstoets worden verbouwactiviteiten in gevolgklasse 1 ook onderdeel van de Wkb. 

Voor overige bouwplannen, die onder gevolgklasse 2 en 3 vallen, verandert nog niets. De gemeente blijft daarvoor de bouwtechnische toets nog zelf uitvoeren.

Onder gevolgklasse 2 vallen bijvoorbeeld bibliotheken, onderwijsgebouwen en gemeentehuizen. Onder gevolgklasse 3 vallen bijvoorbeeld voetbalstadions en ziekenhuizen. Zolang de Wkb nog niet geldt voor deze gevolgklassen én monumenten moet u als initiatiefnemer voor de bouwactiviteit een vergunning aanvragen.

Nieuwe rollen

Door de Wkb veranderen de rollen van de gemeente, kwaliteitsborger en aannemer. Hieronder kunt u lezen wat er voor ieder verandert. 

Voor bouwwerken die vallen onder de Wkb is niet langer een vergunning voor het technische deel nodig. In die gevallen verdwijnt de gemeentelijke toets aan de technische bouwregels in het begin van het bouwproject. Die rol krijgt nu de kwaliteitsborger.  

De gemeente blijft wel toezichthouder. Ze behoudt dus al haar toezichthoudende en handhavende bevoegdheden. Ze blijft verantwoordelijk voor het toezicht op de bestaande bouw en omgevingsveiligheid. Net als voor de vergunningen die wel nodig zijn. En alleen de gemeente mag de bouw stilleggen. Bijvoorbeeld als er een groot probleem ontstaat tijdens het bouwen.

Onder de Wkb controleert de kwaliteitsborger voor en tijdens de bouw, en bij de oplevering alle technische eisen. In een risicobeoordeling legt de kwaliteitsborger vast wat de bouwrisico’s zijn van uw plannen. Hierbij moet rekening gehouden worden met risico’s vanuit de omgeving. Denk aan een zachte bodem die gevolgen kan hebben voor de fundering.   

In een borgingsplan geeft de kwaliteitsborger aan wat er moet gebeuren zodat uw bouwproject uiteindelijk aan alle technische bouwregels voldoet. Vervolgens houdt de kwaliteitsborger de aannemer in de gaten op de bouwplaats. Als de kwaliteitsborger of de gemeente een probleem ziet, kan de gemeente de bouw stilleggen. Is na afloop alles in orde, dan wordt hiervan een verklaring opgesteld.  

Een kwaliteitsborger is altijd onafhankelijk. Het is dus niet de bedoeling dat u iemand inzet die een rol speelt bij het bouwproject. Via het Register Kwaliteitsborging vindt u een overzicht van kwaliteitsborgers. Opdrachtgevers of aannemers van bouwprojecten huren de kwaliteitsborger vaak zelf in. 

Onder de Wkb draagt de aannemer meer verantwoordelijkheid. Aannemers zijn langer verantwoordelijk voor hun eigen fouten en gebreken die daaruit volgen. Voorheen was de aannemer niet aansprakelijk voor bouwfouten die de opdrachtgever bij de oplevering had moeten ontdekken. Onder de Wkb maakt dit niet uit. De aannemer blijft aansprakelijk, dus ook voor fouten die bij de oplevering niet zijn gezien. Dus ook als u gebreken pas later ontdekt, dan kunt u de aannemer verzoeken om deze te repareren. Denk aan brandonveilige constructies, te weinig isolatie of slecht werkende ventilatie. Hierbij zijn er drie zaken belangrijk: 

  • De bouwfout moet de schuld zijn van de aannemer. Stel dat de bouwfout is ontstaan doordat u als opdrachtgever een verkeerde tekening of berekening naar de aannemer had gestuurd, dan kan de aannemer daar niets aan doen;  

  • De opdrachtgever moet geloofwaardig maken dat de schade komt door een bouwfout; 

  • De overeenkomst moet gesloten zijn ná de start van de Wkb.